Bolesław Kędzierzawy - polityka seniora dynastii

Jako że Bolesław Kędzierzawy w momencie ogłoszenia testamentu był najstarszym spośród żyjących synów Bolesława Krzywoustego i Salomei (starsi bracia Leszek i Kazimierz umarli wcześniej), otrzymał dzielnicę mazowiecką. Od chwili wejścia w życie ojcowskiego testamentu niechętni Władysławowi Wygnańcowi właśnie w Bolesławie upatrywali kandydata do władania całym krajem. Wojna domowa na dobre rozgorzała w roku 1145.

Pierwsza ofensywa Bolesława, będącego w sojuszu z Mieszkiem i Wszeborem, choć dobrze rokowała, nie zakończyła się sukcesem. Władysław nie miał jednak na długo pozostać na tronie, bowiem już rok później, w wyniku powszechnych buntów oraz klątwy nałożonej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, uciekać musiał do Niemiec na dwór Konrada III. Dało to możliwość nowego podziału ziem – Bolesław zagarnął tereny śląskie i krakowskie. Władysław Wygnaniec nie zamierzał jednak porzucać swych nadziei na odzyskanie korony. Już w sierpniu 1146 roku Konrad III najechał ziemie polskie, podburzany przez siostrę i szwagra (Wygnańca). Nie mogąc jednak pokonać Polaków, postanowił zarządzić odwrót, uzyskując przy tym okup i obietnicę Bolesława, iż ten stawi się na jego wezwanie.

Wkrótce po stronie Władysława opowiedzieć miał się papież Eugeniusz III, który zdjął nałożoną na niego ekskomunikę. Jego legat w Polsce Gwidon z Ceremy w roku 1148 nałożył klątwę na pozostałych juniorów, a na kraj interdykt (zakaz odprawiania obrzędów religijnych na danym terenie). Wobec solidarnej i lojalnej postawy rodzimej hierarchii kościelnej kary te nie miały większego znaczenia. Tym niemniej zagrożenie ze strony niemieckiej pozostawało. Znacznie lepiej zorganizowaną wyprawę zarządził następca Konrada III, cesarz Fryderyk Barbarossa. Brak wojennego doświadczenia i niezwykle asekuracyjna taktyka doprowadziła do tego, iż Niemcy bez przeszkód dotarli do Poznania, gdzie przebywał Bolesław. Ratując swe życie, władzę i kraj, Bolesław złożył w Krzyszkowie upokarzający hołd lenny cesarzowi – Bolesław miał tam w worku pokutnym, z krzyżem uwiązanym u szyi, błagać na kolanach o wybaczenie. Ponadto zapłacić musiał olbrzymią kontrybucję. Ukorzenie pozwoliło mu jednak utrzymać władzę seniora, gdyż sprawa Wygnańca nie została w ogóle poruszona.

Zażegnanie niebezpieczeństwa ze strony cesarza umożliwiło Bolesławowi realizację bardzo śmiałego pomysłu. W latach 60. wyprawił się on bowiem na Prusy w celu chrystianizacji pogańskiego kraju. Z powodu nieudolności militarnej i licznych zdrad wysiłek ten poszedł na marne, a sam Kędzierzawy w roku 1166 ledwo uszedł z życiem. W następnych latach decyzje władcy spotykały się z coraz częstszymi buntami. W 1168 niezadowoleni z polityki Bolesława zjechali do Jędrzejowa, gdzie postanowili, że ziemie sandomierskie (zajęte przez Kędzierzawego) należeć powinny do Kazimierza. Tylko ustępstwa władcy na rzecz braci zapobiegły wybuchowi kolejnej wojny domowej. Dwa lata wcześniej załogi Bolesława wyparte zostały ze śląska przez tamtejszych władców. Do końca swojego życia, czyli do roku 1173, Bolesław musiał borykać się z groźbami buntów przeciwko swojej – zbyt silnej – władzy. Polityka kompromisowa, do której stosowania Kędzierzawy był zmuszony, ostatecznie jednak zapobiegała poważnym rozruchom.  

Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 r. i został pochowany w katedrze płockiej, przy ojcu i pradziadzie. Opiekę nad małoletnim synem Leszkiem, dziedzicem dzielnicy mazowieckiej, polecił nowemu seniorowi dynastii, Mieszkowi III Staremu.

Swymi nieudolnymi rządami i niepowodzeniami militarnymi Bolesław Kędzierzawy zasłużył sobie na niezbyt pozytywną opinię zarówno wśród kronikarzy, jak i historyków.