Podmiot liryczny - co to jest podmiot liryczny? Rodzaje, funkcja, przykłady

Podmiot liryczny to fikcyjna postać wypowiadająca się w utworze literackim. Określa się ją również jako osobę mówiącą w wierszu. Może występować w pierwszej osobie liczby pojedynczej lub mnogiej (np. W „Bogurodzicy“ „Zyszczy nam, spuści nam“).

Kim jest podmiot liryczny?

Podmiot liryczny może występować jawnie („Litwo! Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie“), może też być ukryty („ach! i flet zaczarowany / w kartofle — flet / w kartofle rysunków i kształtów zatartych!“). Kiedy zajmujemy się wierszem, warto zastanowić się zaraz na początku nad tym, kim jest, w jakiej sytuacji się znajduje podmiot liryczny, ponieważ pomoże nam to w zrozumieniu kontekstu utworu. Gdybyśmy nie wiedzieli, na przykład, kim jest Hamlet, nie zrozumielibyśmy tego, o czym mówi podmiot lirycznny wiersza – Fortynbras (Zbigniew Herbert, „Tren Fortynbrasa“). Nie mając wiadomości na temat II wojny światowej, zupełnie inaczej rozumielibyśmy wypowiedź podmiotu lirycznego w „Ocalonym“ Różewicza.

Podmiot liryczny a autor

Obecnie podmiot mówiący w wierszu, więc podmiot liryczny znajduje się w centrum zainteresowania badaczy literatury. Okazuje się, że to, kim jest, skąd przybywa, jakie niesie ze sobą doświadczenia podmiot liryczny pozwala na ciekawą interpretację całego utworu.

Podmiotu nie należy utożsamiać z osobą, która napisała utwór, choć w niektórych przypadkach (utwory należące do liryki osobistej) jest to możliwe. Dlaczego nie możemy powiedzieć, że podmiot liryczny (ten, który mówi w wierszu) to autor? Powód jest bardzo prosty. Skąd mielibyśmy pewność, że Zbigniew Herbert jest przekonany do tego, co napisał w wierszu „Brewiarz“ (Panie, dzięki Ci składam za cały ten kram życia, w którym/ tonę od niepamiętnych czasów bez ratunku śmiertelnie / skupiony na ciągłym poszukiwaniu drobiazgów“)? Czy mamy taką pewność? Może był to tylko chwyt literacki, a sam Herbert wcale prywatnie miał inne poglądy? Może tak – może nie. Dziś nie możemy orzec. Choć moglibyśmy zadzwonić do Wisławy Szymborskiej, aby powiedziała nam, cz czuje się podmiotem lirycznym „Cebuli“, jednak doprowadzilibyśmy do sytuacji abusurdalnej.

Jeśli ustalilibyśmy, że podmiotem lirycznym jest autor, zamknęlibyśmy drogi do interpretacji. Z kolei dzwoniąc do żyjących poetów, wprowadzilibyśmy chaos. Stąd też podmiot liryczny rozpatrywany jest jako jednostka niepodporządkowana autorowi wiersza. Wszak urok poezji polega na tym, że czytelnik sam tworzy interpretację lub interpretacje, nie wchodząc „z butami“ w życie poetów.