Archetyp literacki – definicja, geneza, przykłady archetypów

Archetyp to pojęcie wprowadzone przez psychologa Carla Gustava Junga, oznaczające pewien pierwotny i podświadomy element psychiki człowieka, charakterystyczny dla wszystkich ludzi, niezależnie od ich bagażu kulturowego.

Jung pisał, że mamy do czynienia z archetypem wtedy, gdy nie wchodzi w grę żaden zewnętrzny wpływ na psychikę człowieka. Słowo to wywodzi się z języka greckiego (archetypos – pierwowzór).

Pojęcie to zostało zapożyczone przez teoretyków literatury celem wytłumaczenia pewnego zjawiska w literaturze, polegającego na powtarzającej się obecności pewnych stałych motywów w literaturze, jak np. motyw macierzyństwa.

Archetyp literacki to zatem pewien ściśle określony wzorzec, którego pojawienie się staje się automatycznie katalizatorem nowych jakości bazujących na tym wzorcu.

Wiele archetypów utworzonych zostało w epoce starożytnej wraz z rozwojem literatury. Są nimi niektóre postacie mitologiczne i biblijne reprezentujące sensy uniwersalne i ponadczasowe. W miarę rozwoju literatury archetypy te ulegały pewnym modyfikacjom i uzupełnieniom, jednak w naturze archetypu leży swoista niezmienność jego postaci wyjściowej, jego rdzenia.