Knut Hamsun „Głód” - powieść psychologiczno-egzystencjalna. Charakterystyka gatunku

Tematem powieści psychologicznej jest człowiek, w centrum filozofii egzystencjalizmu stoi człowiek. Zatem nie ma bliższej człowiekowi literatury niż ta, która jest połączeniem szczegółowego opisu psychicznych udręk z rozważaniami na temat kondycji ludzkiej, egzystencji jako takiej, miejsca jednostki w świecie, wszechświecie, wobec drugiego człowieka i wobec Boga. „Głód” Hamsuna jest książką niezwykle ważną, to kamień milowy w światowej prozie, cezura dla literatury norweskiej – dzieło prekursorskie, które stanie się inspiracją dla niejednego wielkiego artysty XX wieku.

Tematem utworu jest radykalne doświadczenie życiowe: permanentny i immanentny głód. Głód u Hamsuna ma dwa wymiary. Pierwszy z nich to głód fizyczny. Bohater żyje na skraju nędzy, często po kilka dni nie ma nic, co mogłoby zaspokoić podstawową – obok oddychania – potrzebę jego ciała. Cierpienie cielesne jest niezwykle dotkliwe, odbiorca może poczuć niemal na własnej skórze męki bohatera. W miarę rozwoju powieści staje się on coraz bardziej wyniszczony, chudnie, choruje, zaciera mu się granica pomiędzy jawą i marą. Przyjmowanie pokarmu wiąże się z takim samym bólem jak jego brak. Pustka w żołądku wywołuje pustkę w umyśle i w duszy. Drugi z nich to głód metafizyczny: moralny, uczuciowy, erotyczny, intelektualny. Jest równie dotkliwy jak pierwszy. Każe bohaterowi buntować się przeciwko Bogu, wyobcowuje go ze społeczeństwa, skazuje na niepowodzenia ze względu na zbytnią łapczywość, kiedy natrafia się okazja, by którykolwiek z owych „głodów” zaspokoić.

Bohaterem powieści jest anonimowy mężczyzna, artysta, początkujący pisarz. Pracę pisarską postrzega jako tworzenie dzieł genialnych, mających swe źródło w momentalnym natchnieniu. Siłuje się więc z tworzywem języka, częstokroć poddaje się zrezygnowany, kiedy po napisaniu kilku stron uznaje je za wymuszone, pozbawione niezbędnej dla ożywienia dzieła prawdy. Gdy udaje mu się napisać dobry felieton, nie potrafi zapanować nad ogarniającą go radością i poczuciem wszechmocy. Łatwo popada w skrajności: z uniesienia i satysfakcji stacza się w samoponiżanie się i zupełny brak wiary w jakikolwiek sens istnienia. Bohater ten jest zupełnie wyobcowany, rzadko kontaktuje się z ludźmi, a jeśli to czyni, dąży do całkowitego zdominowania rozmówcy. Ucieka się do gry pozorami, kłamstw, udawania, mistyfikacji. Z czasem w jego zachowaniu pojawia się także agresja. Roztkliwia się nad dziećmi biedującymi na ulicy, z nienawiścią wygraża bezdomnemu starcowi. Za każdą cenę chce pozostać uczciwy, pozwala mu to bowiem na zachowanie poczucia wyższości nad innymi ludźmi i tamuje konieczność uświadomienia sobie nędzy własnego położenia.

Narracja w powieści prowadzona jest w pierwszej osobie. Cały świat pochłonięty został przez psychikę bohatera. Nie istnieje tu twór świata obiektywnego – całość wrażeń zostaje przefiltrowana przez umysł opowiadającego zdarzenia bohatera. Jest to narracja w pełni subiektywna, pierwszoosobowa, wnikająca w najgłębsze pokłady ludzkiej psychiki, zaglądająca do najciemniejszych zakamarków duszy.

Powieść Hamsuna jako powieść prekursorska bardziej wyznacza, niż spełnia warunki wyznaczone wzorcowemu dziełu psychologiczno-egzystencjalnemu. Zarówno problematyka, jak i kreacja bohatera oraz kompozycja (świat przedstawiony, narracja itd.) podporządkowane są głównemu celowi: refleksji na temat ludzkiej kondycji. Człowiek według Hamsuna to uwięziony we własnym ciele niezaspokojony duch, wiecznie poszukujący nasycenia. Innych traktuje przedmiotowo, według Sartre'owskiej zasady „Piekło to inni”, usiłuje zdobyć nad nimi władzę, zanim zrobią to pierwsi. Mierzy się z Bogiem, rzuca mu wyzwanie, sam czuje się kreatorem powołującym swoim tworzeniem nowe światy – kiedy mu się to udaje, odczuwa niepohamowane niczym uniesienie. Wobec powszechnie panującego braku sensu i poczucia, iż jest skazany na porażkę, rezygnuje z prób zaspokojenia swojego głodu – zaciąga się na statek i odpływa z norweskiej Chrystianii.