Awangarda Krakowska - członkowie, założenia, znaczenie grupy

Awangardę Krakowską tworzyli pisarze i literaci, skupieni wokół pisma „Zwrotnica”, ukazującego się w Krakowie w latach 1922-27. W skład tej grupy wchodzili Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jalu Kurek i Jan Brzękowski. Nieformalnym przywódcą Awangardy Krakowskiej był Tadeusz Peiper, autor manifestu „Miasto, masa, maszyna”, przedstawionego w 1922 roku. Peiper zafascynowany był programem włoskich futurystów, głoszących nadejście nowych czasów w sztuce. Futuryści postulowali zerwanie z przeszłością i tradycją, unicestwienie bibliotek i muzeów i domagali się zwrotu ku przyszłości, cywilizacji tworzonej przez nowe społeczeństwa powstałe w wyniku rewolucji przemysłowej i technicznej, dokonującej się błyskawicznie na przełomie wieku XIX i XX. Oznaką tej rewolucji było coraz większe znaczenie miast, jako ogromnych skupisk ludności, która przeniosła się tam ze wsi, w poszukiwaniu zatrudnienia i lepszej przyszłości oraz przemysłu, najważniejszej i dominującej gałęzi gospodarki. Futuryści zwrócili uwagę na coraz większą mechanizację produkcji i obecność maszyn w życiu człowieka. Chodziło nie tylko o żywiołowy rozwój motoryzacji, ale także lotnictwa, radiofonii i tego, co w przyszłości przerodzi się w przemysł AGD, czyli sektor urządzeń gospodarstwa domowego.

Program Awangardy Krakowskiej zakładał przekazywanie maksimum znaczenia przy minimun treści, wprowadzenie nowych środków artystycznego wyrazu, często szokujących, łamanie obowiązujących konwencji. Na przykład poezja powinna jak najbardziej upodobnić się do prozy, a proces twórczy powinien odpowiadać produkcji, czyli ma być dokładnie i precyzyjnie zaplanowany. Członkowie Awangardy odrzucali dorobek romantyzmu, sprzeciwiali się profetycznej funkcji poezji, ich zdaniem twórca ma nie być wieszczem, ale doskonałym rzemieślnikiem. W odróżnieniu od futurystów, chcieli opisywać współczesność a nie przyszłość, interesowały ich kwestie tu i teraz. Generalnie sztuka ma trafiać do nowego cżłowieka, ukształtowanego przez cywilizację przemysłową - czyli powinna być precyzyjna, konkretna i mieć określoną formę.

Najbardziej utalentowanym twórcą Awangardy Krakowskiej był bez wątpienia Julian Przyboś. Oto fragment wiersza „Cieśle” z tomiku „Śruby”:

"W zaciekłym, martwym uporze, stężałym jak soki
w korze, kurczą łykowe muskuły, które spoidła pokuły."

Doskonale widać tu główne założenia Awangardy - maksimum treści, minimum słów, precyzyjny język poetycki, celne metafory. W latach trzydziestych poeta zmienił twórcze zaintresowania - zajął się opisywaniem przyrody, między innymi tatrzańskiej. Ale warsztat twórczy pozostał ten sam - precyzyjny język i metafora. Podobnie zmieniły się zainteresowania Adama Ważyka. Co  ciekawe, obaj dawni awangardziści byli gorącymi zwolennikami socjalizmu i po II wojnie światowej pełnili ważne funkcje w literackim życiu PRL. Dopiero krytyczny wobec Nowej Huty „Poemat dla dorosłych” Ważyka sprawił, że poeta został odsunięty na boczny tor.

Znaczenie Awangardy Krakowskiej polegało na stworzeniu a następnie realizowaniu precyzyjnego i spójnego programu artystycznego oraz określeniu ram i funkcji nowej sztuki dla społeczeństwa, tworzącego się w nowej, przemysłowej cywilizacji.