Jarosław Iwaszkiewicz „Sława i chwała” - charakterystyka bohaterów

Główną postacią powieści „Sława i chwała„ jest Janusz Myszyński. To wokół przemian jego charakteru ogniskuje się akcja. Janusz jest myślicielem; wierzy w istnienie głębokiej przyczyny dla każdego zjawiska. Jego introwertyzm ma źródło w doświadczeniach dzieciństwa, które wykształciły w nim skłonność do medytacji oraz umiłowanie książek.

Myszyński jest idealistą, zarówno w sferze światopoglądu jak i swojej filozofii. Jego przeświadczenia mają charakter ogólny, ponieważ nie umie on jeszcze przypisać ich konkretnym i rzeczywistym sferom życia. Dopiero po upływie wielu lat jego filozofia krystalizuje się, co łączy się ze stopniową metamorfozą jego podeścia wobec świata i ludzi. Abstrakcyjne dlań dotąd pojęcia nabierają rzeczywistych kształtów, gdy owoce jego przemyśleń zostają skonfrontowane z prawdziwym życiem.

Pewnym stałym punktem w życiu Janusza jest jego wieloletnia, nieszczęśliwa miłość do Ariadny Tarło, która nie może nigdy przynieść mu ukojenia. Jest to jedyne prawdziwe i zdefiniowane uczucie do kobiety, jakiego Myszyński doznaje. Wszystkie inne próby nawiązania relacji damsko-męskich są w jego przypadku udawane i kończą się mniejszym lub większym fiaskiem.

Myszyński jest silnie zakorzeniony w realiach historycznych, w których przyszło mu żyć, jednak zdaje się, iż jedynym prawdziwym wysiłkiem, jaki bohater podejmuje jest ciągła autoanaliza. Jest on kimś w rodzaju współczesnego Kordiana, szukającego celu swojego życia w swoich o nim wyobrażeniach.

Ariadna Tarło jest osobą wyjątkowo skomplikowaną i interesującą. Jest kobietą egzaltowaną, której życie miesza się nieustannie z jej wyobrażeniami. Jest bardzo niespokojna, nieustannie wewnętrznie wzburzona, impulsywna i skłonna do skrajności. Nie będąc w stanie przetrwać trudnych lat w kraju (być może zewnętrzne rozdarcie było zbyt niszczące dla jej i tak już rozedrganego wnętrza) wyjeżdża za granicę, gdzie utrzymuje się ze swego malarstwa w kręgach paryskiej bohemy. Pod wpływem otaczającego ją środowiska ulega jeszcze silniejszemu niż dotychczas zblazowaniu. Okazuje się jednak, że zajmuje się także przedsięwzięciami konstruktywnymi i utylitarnymi: prowadzi niewielki żłobek dla dzieci robotników.

Jej nieopanowana skłonność do dziwactw owocuje wstąpieniem do klasztoru, lecz przez 12 lat nie jest w stanie zdecydować się na przyjęcie ślubów i w końcu porzuca życie zakonne. Całe życie jest wewnętrznie rozdarta, pełna egzaltacji. Nawet jej śmierć pod kołami samochodu przepełniona jest patosem.

Edgara Szyllera łączy z Myszyńskim zamiłowanie do rozmyślań, skierowanych zarówno na samego siebie, jak i na całość społeczeństwa. Jednak Szyller charakteryzuje się również większą zdolnością do aktywnego działania, która pozwala mu wprowadzić własne pomysły w czyn i chroni go przed dekadenckim światopoglądem. Jego wielka pasja - muzyka - pozwala mu na zachowanie pewnej wewnętrznej harmonii, niedostępnej zwykłym śmiertelnikom w dobie niepokojów. Szyller jest człowiekie dobrym, spokojnym i życzliwym wobec innych. Pomimo talentu nigdy nie staje się zblazowanym megalomanem. Jest zafascynowany „Faustem” Goethego jako studium ludzkiej psychiki.

Podstawową różnicą pomiędzy Myszyńskim a Szyllerem jest fakt, że Edgar posiada coś, co zawsze jest w stanie przynieść mu pociechę i zająć jego umysł - muzykę. Jest w nią tak głęboko zanurzony, że nie obchodzi go zdanie innych; ma swój własny świat, który pozwala mu zachować spokój.

Kazimierz Spychała jest inteligentem w pierwszym pokoleniu w swym rodzie. Z wielkim nakładem pracy zdobywa swoją pozycję społeczną jako guwerner małego Józia. Wciąż obecne są w nim pierwiastki jego niskiego pochodzenia, co przejawia się przede wszystkim w jego nieustającej obawie przed byciem traktowanym jak służący. Jego życie zostaje mocno wstrząśnięte wybuchem wojny i rewolucją (Spychała zostaje żołnierzem i poznaje Marię Bilińską) - późniejsze wypadki są nimi bardzo silnie uwarunkowane.

Spychała nie jest myślicielem. Nie świadczy to bynajmniej o jego nieinteligencji, raczej o wielkiej chęci czynu, swoistego aktywizmu. Refleksja nigdy nie wysuwa się w jego życiu na pierwszy plan, ponieważ według bohatera świadome działanie powinno cechować życie prawdziwego człowieka. Stąd jego wybory są zawsze bardzo mocno sprecyzowane - czy chodzi o zaciągnięcie się do wojska i pozostanie w kraju, czy też zakończenie małżeństwa z Olą i prowadzenie nieakceptowanego związku z Bilińską. Jego działania nigdy nie są owocem przypadku - zawsze to on podejmuje decyzje i zawsze przyjmuje wszystkie ich konsekwencje.

Andrzej Gołąbek jest przestawicielem młodszego pokolenia bohaterów. Pokolenie to jest pokoleniem pokrzywdzonym przez wybuch wojny - młodzi ludzie nie mieli szansy na zaistnienie jako jednostki, nie mieli możliwości wyboru ścieżki kariery i rozwoju. Jedynym przejawem siły życiowej było dla nich przyłączenie się do walki. Charakteryzuje go pewien szczególny rodzaj szlachetnego pesymizmu - nie bardzo wierzy w możliwość zwycięstwa, lecz nie widzi żadnej innej drogi postępowania. Cechuje go pewien wewnętrzny imperatyw walki.

Postacią podobną go Gołąbka jest Bronek Złoty, również przedstawiciel młodzieży. Bronek podejmuje świadomy wybór, którego rezultatem jest jego śmierć w getcie. Jest on manifestacją poglądów młodzieńca, który nigdy dotąd nie zastanawiał się nad swoim żydowskim pochodzeniem, lecz w dobie zagrożenia dla pewnych istotnych fundamentów ludzkiego „ja„ decyduje się na dumną obronę własnych korzeni i wiary. Krytykuje postawę rodziców, którzy popełnili samobójstwo.  Życie jawi mu się jako wielka wartość, lecz zdaje sobie sprawę z istnienia pewnych zasad. Odmawia przyjęcia pomocy, którą oferują mu polscy przyjaciele. Wybiera walkę i śmierć w obronie własnego człowieczeństwa.