Motyw wędrówki w literaturze - opracowanie

Motyw podróżowania w literaturze najczęściej ma charakter symbolicznego odniesienia do drogi, którą człowiek przemierza w trakcie swojego życia. Bohaterów spotykają rozmaite przygody, które kształtują ich charakter i modyfikują ich plany, jednocześnie wzbogacając bohaterów o nowe doświadczenia i wiedzę na temat tego, co w chwili ich urodzenia nie było im znane.

Najbardziej znanymi w literaturze historiami wieloletnich wędrówek są dwie wiekopomne epopeje – „Iliada” i „Odyseja”, których autorstwo przypisywane jest Homerowi. W drugim z nich zostały opisane peregrynacje antycznego herosa, Odyseusza, bohatera wojny trojańskiej. Odys wyrusza na wyprawę przeciwko trojańskiemu księciu, Parysowi, który porwał żonę króla Menelaosa jako swoją „nagrodę” za rozsądzenie sporu trzech bogiń.

Działania wojenne nie trwają długo, jednak w drodze powrotnej okręt Odyseusza zbacza z kursu i będzie odtąd krążył po najbardziej odległych, częstokroć magicznych, krainach szukając drogi powrotnej do rodzinnej Itaki przez kolejne dziesięć lat. Przygody, jakie spotkały w tym czasie bohatera wojny trojańskiej, stały się źródłem wielu legend, toposów i motywów eksploatowanych przez twórców z całego świata aż do czasów współczesnych.

Niebagatelną rolę motyw wędrówki odegrał również w Biblii, szczególnie zaś w Księdze Wyjścia relacjonującej historię wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej, ich podróży na Górę Synaj, gdzie zawarli przymierze z Bogiem oraz dotarcia do Ziemi Obiecanej. Tradycyjnie autorstwo tej części Starego Testamentu przypisuje się Mojżeszowi, który prowadził swój lud idąc za wskazówkami Boga. Wędrówka starożytnych Żydów przypomina drogę, jaką każdy człowiek musi przejść w swym dążeniu do Prawdy – od wyzwolenia się spod niewoli grzechu, po odkrycie Praw, aż do „ziemi obiecanej”, jaką jest życie w zgodzie z przykazaniami Boga i dążenie do Jego chwały.

W średniowieczu bardzo chętnie eksploatowanym tematem były wędrówki tzw. birbantów, wyrzutków społeczeństwa, którzy na drodze niezliczonych podróży i przygód poznają rozmaite prawdy życiowe, czasem czyniąc z nich użytek poprzez poprawę swojego statusu społecznego i materialnego, a czasem marnując je w upartym dążeniu do rozmaicie rozumianej zguby. Postać wędrownego łotrzyka odnajdujemy również w renesansowych pikareskach (powieściach łotrzykowskich), m.in. w anonimowym utworze „Żywot Łazika z Tormesu”, czy w powieści Francisco de Quevedo „Żywot młodzika niepoczciwego imieniem Pablos czyli Wzór dla obieżyświatów”. Najbardziej znanym dziełem tego nurtu jest „Don Kichot” Miguela de Cervantesa.

Przykładem oświeceniowego wędrowca jest natomiast Kandyd, bohater powiastki filozoficznej Woltera, który podróżuje po nieprzyjaznej i niebezpiecznej Europie w towarzystwie swojego mistrza Panglossa, usilnie próbującego przekonać swego ucznia, że „żyjemy w najlepszym ze światów”.

Motyw wędrówki został uznany jako niezwykle nośny także przez poetów romantycznych, którzy postrzegali podróż jako sposób na poszukiwanie życiowej mądrości, odpowiedzi na rozmaite pytania, a często także – ucieczki od targających nimi namiętności. Za przykład może tu posłużyć postać podmiotu lirycznego-narratora „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza, odbywającego swoją orientalną pielgrzymkę pod przewodnictwem mistrza ze Wschodu, Mirzy.

W literaturze europejskiej XX wieku jednym z najbardziej uroczych wędrowców stał się wojak Szwejk z powieści Jaroslava Haška, który w trakcie swoich peregrynacji wojennych „niechcący” staje się bohaterem wielu komicznych przygód, niejako wbrew swojej woli wpisując się w historię I wojny światowej.

Na gruncie literatury polskiej na uwagę zasługują zbeletryzowane reportaże, których niedoścignionym (jak dotąd) mistrzem był Ryszard Kapuściński. Motyw podróży jako alegorycznej wędrówki przez życie widać najwyraźniej w tomie „Podróże z Herodotem”, gdzie narrator zestawia własne doświadczenia zdobywane w trakcie swych peregrynacji ze spostrzeżeniami starożytnego mistrza, Herodota.