Bohater romantyczny – zwycięzca czy moralny przegrany? Rozważ odwołując się do wybranych utworów epoki

Bohater romantyczny wyrósł ze sprzeciwu wobec świata, w jakim przyszło mu dorastać, zbuntowany przeciwko zastanym zasadom moralnym i obyczajowości. Jego postawa stawiała go częstokroć poza społeczeństwem, do którego norm nie potrafił i nie chciał się przystosować, odczuwając wyraźnie swoją wyższość i odrębność. Był przy tym idealistą wierzącym w swoją potęgę i możliwość zmiany rzeczywistości wedle własnej woli, której kult odsuwał w cień znaczenie wyroków losu, a niejednokrotnie nawet samego Boga. Jego narzędziem poznawczym była silnie rozwinięta uczuciowość kierowana z jednej strony gwałtownymi namiętnościami i skłonnością do egzaltacji, z drugiej zaś naturalną intuicją, której głos więcej ważył niż racjonalne metody analizy rzeczywistości.

Wartością konstytutywną dla życia bohatera romantycznego była wielka, gwałtowna i idealizowana miłość, najczęściej nieszczęśliwa, a przez to pogłębiająca uczucie samotności, niezrozumienia i odrzucenia przez całe społeczeństwo. Prekursorem takiego wzorca stała się postać głównego bohatera powieści „Cierpienia młodego Wertera” Goethego, opowiadająca o losach wrażliwego, artystycznie uzdolnionego młodzieńca, który daje się ponieść i zniszczyć nieszczęśliwej miłości do kobiety zaręczonej z innym człowiekiem. Werter cierpi odrzucenie nie tylko ze strony ukochanej, ale również podejmuje skazaną na niepowodzenie walkę o szacunek w klasie społecznej, do jakiej nie należy z urodzenia.

Bardzo podobnie rysują się także losy włoskiego „odpowiednika” Wertera – Jacopo Ortisa, bohatera powieści epistolarnej autorstwa Ugo Foscolo. Narrator tego utworu – autor dramatycznych listów do przyjaciela – jest wygnańcem, cierpiącym po stracie ojczyzny w malowniczej wiosce, gdzie spotkał Teresę przygotowującą się do ślubu z mężczyzną, który może uratować majątek jej rodziny. Obaj – Werter i Jacopo – ponoszą klęskę na wszystkich frontach swego życia: odrzuceni przez społeczeństwo, niespełnieni w swoich politycznych aspiracjach, zmuszeni do pogodzenia się ze stratą ukochanych kobiet, popełniają w finale opowieści samobójstwo. Są moralnymi przegranymi w oczach świata, wobec którego zasad pragnęli się zbuntować, pozostają jednak wierni samym sobie i własnej wolnej woli, która decyduje o zakończeniu ich egzystencji w momencie, jaki sami wybrali. W ujęciu etyki romantycznej odnieśli więc zwycięstwo „wypisując się” ze świata, którego kształtu nie chcieli zaakceptować.

W polskiej literaturze najgłośniejszymi buntownikami stali się Kordian i Konrad – postaci wykreowane przez dwóch wielkich wieszczów. Łączy ich heroiczny patriotyzm, który wierzy w moc sprawczą wybitnej jednostki i jej przywódczą rolę wobec całego społeczeństwa, ale dzieli wizja spełnienia owej misji. Mickiewiczowski Konrad jest wybitnym poetą, który „cierpi za miliony” i pragnie porwać je słowem, zaś tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego podejmuje rzeczywiste działania porywając się na zamach na rosyjskiego cara. Obaj polegają w walce z potężnym wrogiem – Konrad zostaje wywieziony na Syberię, a Kordian skazany na rozstrzelanie – odnoszą jednak moralne zwycięstwo nad swoimi katami: pozostają nieugięci, wierni swoim zasadom nawet pomimo grożących im z tego powodu konsekwencji. Wybierając śmierć zamiast posłuszeństwa wobec wroga wymierzają swemu ciemiężcy jedyny policzek, na jaki pozwoliła im historia.