Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze

Tragizm jest jedną z kategorii estetycznych, które możemy odnaleźć w utworach literackich. Jest on wynikiem niezgodności między dążeniami bohatera, a fatum albo siłami natury lub też między sprzecznymi ze sobą dążeniami danej jednostki (na przykład między uczuciem, a rozumem). Bohater tragiczny to taki, który nie może uniknąć w żaden sposób osobistej klęski; nie ma możliwości odwrócenia działania fatum.

Kategoria tragizmu występuje przede wszystkim w tragediach antycznych, w których przedstawione są losy jednostki skazanej na niepowodzenie. Obserwowanie widowiska tetaralnego ukazującego historię bohatera tragicznego miało u obserwującego wywołać tak zwane katharsis, czyli oczyszczenie. Widz pod wpływem przeżywania silnych emocji wyzbywa się ich, a kontakt z dziełem sztuki ma pomóc mu być lepszym człowiekiem.
 
Tragizm występował między innymi w utworach dramatycznych starożytnych Greków – Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Dramatopisarze ci tworzyli dzieła składające się z pieśni chóru (stasimony, parodos, exodos), przeplatanych fragmenatmi dialogów i monologów postaci scenicznych (epejsodiony). Taki dramat rozpoczynał się prologiem.

Do starożytnej tragedii greckiej nawiązywali późniejsi autorzy, między innymi William Szekspir. Tenże dramatopisarz w swoich utworach zawierał zarówno elementy tragizmu, jak i groteski, komizmu. Łączył w jednym dziele to, co śmieszy i to, co wzrusza, dzięki czemu udało mu się zyskać nieśmiertelną sławę i miano najwybitniejszego dramaturga w historii literatury.

Wracając do dzieł starożytnych, warto wspomnieć o tragedii „Antygona”, która jest doskonałym przykładem tragizmu. W tym utworze tragizm polega na tym, że tytułowa bohaterka zostaje postawiona przed koniecznością wyboru. Bez względu na to, jaką decyzję podejmie, doprowadzi ona do katastrofy. Dziewczyna musi wybrać między prawem ludzkim a prawem boskim. Może pochować zmarłego brata, postępując zgodnie z własnym sumieniem i słuchając nakazów religijnych i moralnych, ale tym samym złamie zakaz władcy. Może również zaniechać tego obowiązku, narażając się na gniew bogów i skazując się na życie z wyrzutami sumienia. Antygona decyduje się złamać zakaz Kreona i grzebie ciało swego brata, otrzymując tym samym karę śmierci. Bohaterka wiedziała, że ta decyzja będzie ją kosztowała życie, jednak nie mogła postąpić inaczej.

Drugą postacią tragiczną w tym utworze jest Kreon. Zakazując pogrzebania zwłok zmarłego skazuje się na klątwę nebios. Jeśli jednak nie zrobiłby tego, starciłby autorytet należny mu jako władcy. Obie postaci nie miały więc możliwości wyboru, lub będąc bardziej precyzyjnym, możemy powiedzieć, że każda decyzja, którą by podjęły, przyniosła by im zgubę. Są to więc postaci tragiczne, a tragizm w tym utworze (jak i w wielu innych) odgrywa kluczową rolę.